Wydziedziczenie a zachowek. Czy spadkobierca ustawowy może zostać pozbawiony prawa do zachowku?

Jest to czynność prawna związana z dziedziczeniem spadku i prawem do zachowku. Wydziedziczenie polega na pozbawieniu w testamencie zstępnych (dzieci, wnuki), małżonka lub rodziców prawa do zachowku. Wydziedziczyć można jedynie te osoby, które zgodnie z prawem dziedziczyły w sposób ustawowy. Jednak, aby takie wydziedziczenie było skuteczne, spadkodawca w treści testamentu musi zawrzeć przyczynę i uzasadnienie swojej decyzji. 

Przepis art. 1008 w Kodeksie Cywilnym zawiera przesłanki wydziedziczenia. Oznacza to, że może ono nastąpić tylko jeśli pojawią się wymienione w tym przepisie przyczyny . Sąd w toku postępowania może zbadać czy przesłanki wynikające z treści testamentu są prawdziwe i zasadne. Może się okazać, że osoba wydziedziczona nie będzie zgadzała się z treścią testamentu i będzie uważała, że przysługuje jej udział w spadku. 

Spadkodawca jako powód może uznać to, że sposób w jaki jego spadkobierca postępuje jest niezgodny z jego zasadami i ogólnymi zasadami współżycia społecznego. Mogą to być takie zachowania jak zaniedbywanie rodziny, alkoholizm, narkomania, działalność przestępcza czy marnotrawny styl życia. Warto podkreślić, że spadkodawca sam nie może przejawiać podobnych zachowań, ponieważ mają one być sprzeczne w stosunku do spadkobiercy i zachowania te mają mieć charakter uporczywy, nie tylko chwilowy bądź jednorazowy.

Tego argumentu spadkodawca może użyć w momencie kiedy spadkobierca dopuścił się np. pobicia, nękania, lub ogólnie mówiąc działań które zmierzały do osiągnięcia czynu przestępnego (sprawstwo, współsprawstwo, podżeganie, pomocnictwo, usiłowanie). Warto zaznaczyć, że nie mówimy tylko o działaniach wobec spadkodawcy, ale także do jego najbliższych - nie tylko rodziny, ale nawet bliskich przyjaciół. 

Wydziedziczenie może nastąpić kiedy osoba, która mogłaby odziedziczyć spadek nie wywiązywała się z obowiązków rodzinnych. Nie utrzymywała więzi, nie oferowała pomocy i opieki np. ze względu na wiek czy stan zdrowia. Do tego przykładu można dołączyć również uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego. 

Zachowek jest określany jako uprawnienie, które posiadają ustawowi spadkobiercy w sytuacji kiedy zostali całkowicie lub częściowo pominięci w wyniku testamentu sporządzonego przez spadkodawcę. To świadczenie pomaga uzyskać pieniężne zadośćuczynienie w wyniku niesprawiedliwego podziału majątku (lub gdy właściciel rozporządził całym swoim majątkiem poprzez darowizny za życia).

Co do zasady zachowek wynosi 1/2 wartości tego co członek rodziny odziedziczyłby na mocy ustawy. Istnieje jednak wyjątek od tej reguły i w niektórych sprawach o zachowek, uprawnionym przypada 2/3 wartości udziału spadkowego.

Spadkodawca może chcieć utrudnić komuś z najbliższej rodziny nabycie spadku i jednocześnie uchronić pozostałą część rodziny przed obowiązkiem zapłaty zachowku.  Dlatego może wydziedziczyć osobę, która według niego na spadek nie zasługuje sporządzając testament z odpowiednią informacją i uzasadnieniem - dzięki temu zachowek takiej osobie nie będzie przysługiwał. Należy jednak pamiętać, że muszą być spełnione określone warunki, inaczej sąd może uznać zapis w testamencie za bezpodstawny i zachowek będzie się należał.

Tak, spadkobierca, który czuje się pokrzywdzony całą sytuacją i chce uczestniczyć w dziedziczeniu spadku, może zgłosić sprawę do sądu, aby udowodnić, że nie powinien być pozbawiony możliwości otrzymania zachowku. W niektórych sytuacjach po sporządzeniu testamentu, skłócone osoby się pojednały i spadkodawca przebaczył wydziedziczonemu spadkobiercy, którego chciał odsunąć od spadku. W takiej sytuacji sąd może uznać tę informację w testamencie za nieważną, ale nie oznacza to, że unieważniany jest cały testament.

Jeśli chcemy, aby najbliższy członek naszej rodziny nie mógł po nas dziedziczyć, ani starać się o zachowek można sporządzić testament z zapisem o wydziedziczeniu. Musi on być dobrze przygotowany i uzasadniony. Zgodnie z przepisami prawa spadkowego muszą być spełnione przesłanki, które pozwolą na takie działania. Trzeba mieć na uwadze, że osoba, którą wskażemy w testamencie może próbować podważyć naszą decyzję na drodze sądowej po naszej śmierci. 

W momencie kiedy czujemy, że któryś z członków naszej rodziny zachowuje się w sposób niewłaściwy, niegodny i chcemy aby nie uczestniczył w dziedziczeniu i nie otrzymał zachowku to warto udać się do kancelarii adwokackiej lub radcowskiej. Warto odpowiednio przygotować testament i uzasadnić nasze decyzje, aby mieć pewność, że po naszej śmierci zostanie spełniona nasza wola, a sąd nie odwoła naszej decyzji.

W przypadku, gdy spadkodawca może dokonać wydziedziczenia spadkobiercy, ważne jest, aby w testamencie zawierającym takie postanowienie jasno wskazać powody. 

Warto pamiętać, że dzieci zstępnego są uprawnieni do zachowku, co oznacza, że mimo wydziedziczenia dziecka, mogą oni domagać się części spadku.